Co to jest SAE w oleju silnikowym? Na czym polega różnica pomiędzy olejem syntetycznym, półsyntetycznym i mineralnym?

Nowoczesne oleje silnikowe wykorzystują mnóstwo nowych technologii, o których jeszcze kilka lat temu nikt nie słyszał. Jaka jest różnica pomiędzy olejem syntetycznym a mineralnym i dlaczego twój motocykl powinien mieć olej np. olej 10W40 a nie 0W30?

Kto smaruje ten jedzie – stare przysłowie wciąż aktualne

Jeszcze do niedawna pytając o olej motocyklowy, czy taki do skutera jedyne czym musieliśmy się martwić to to, czy ma właściwy współczynnik SAE i czy jest mineralny, półsyntetyczny czy syntetyczny. Dziś sprawa nie jest tak prosta, bowiem w produkcji olejów silnikowych, a w tym i motocyklowych pojawiło się mnóstwo nowych technologii. Ich zadaniem jest dodatkowa ochrona silnika, zapewnienie mu długowieczności i bezawaryjności, ale też np. ochrona środowiska.

Na czym polegają różnice w olejach silnikowych, dlaczego większość motocykli jeździ na 10W40 i jakie technologie powinniśmy brać pod uwagę wybierając olej do naszego motocykla lub skutera? Poniżej postaramy się odpowiedzieć na te pytania.

Olej to płynne złoto

Nikogo nie trzeba przekonywać, że olej silnikowy to rzecz absolutnie niezbędna do prawidłowego działania silnika spalinowego, czy to w samochodzie, motocyklu, czy skuterze. Olej silnikowy można porównać do krwi płynącej w krwioobiegu człowieka. Nawet najlepszy, najnowocześniejszy silnik nie będzie działał prawidłowo bez oleju, a jeśli ten będzie marnej jakości, sprawność „organizmu” również nie będzie najlepsza.

Olej po prostu smaruje i chroni ruchome elementy silnika, zapewniając jego optymalną pracę, ale na tym nie kończą się jego zadania. Misją oleju jest też prawidłowe odprowadzanie ciepła (kiedyś w erze motocykli chłodzonych olejem bardziej, dziś w erze chłodzenia cieczą - mniej), filtrowania zanieczyszczeń powstałych w procesie spalania, zapobieganiu korozji wewnątrz silnika.

Rodzaje olejów silnikowych: syntetyczne, półsyntetyczne i mineralne 

Nie każdy olej jest jednak taki sam. Różnią się one składem chemicznym, właściwościami oraz przeznaczeniem. Poniżej znajduje się szczegółowy opis każdego rodzaju oleju, ich różnic oraz zastosowań. Najbardziej podstawowym podziałem olejów silnikowych jest klasyfikacja jako syntetyczne, półsyntetyczne i mineralne.

 1. Oleje syntetyczne:

Są produkowane przy użyciu zaawansowanych procesów chemicznych, które pozwalają na uzyskanie oleju o ściśle kontrolowanym składzie molekularnym. Dziś to właśnie oleje syntetyczne są najbardziej dopracowane. Zwykle charakteryzują się najlepszymi właściwościami smarującymi, stabilnością termiczną oraz odpornością na utlenianie. Zachowują też optymalną lepkość w szerokim zakresie temperatur, co czyni je idealnymi zarówno w ekstremalnie niskich, jak i wysokich temperaturach.

 Zalety olejów syntetycznych:

• Najlepsza ochrona silnika, szczególnie w nowoczesnych jednostkach wysokiej wydajności
• Duża stabilność podczas zmian temperatur – syntetyki zachowują lepkość i odpowiednią płynność – nie gęstnieją tak szybko
• Szybsze dotarcie do najbardziej oddalonych elementów silnika, zmniejszone tarcie wewnętrzne, co prowadzi do lepszej efektywności paliwowej i wydajności silnika
• Dłuższe interwały wymiany dzięki wysokiej odporności na degradację (np. oleje Long Life w samochodach)
• Duża zawartość detergentów, dbających o czystość wnętrza silnika

Oleje syntetyczne stosuje się w nowoczesnych silnikach spalinowych – w motocyklach sportowych, skuterach dysponujących dużą dynamiką, silnikach samochodowych (benzynowych i wysokoprężnych, także z turbodoładowaniem). Zasadniczo to właśnie oleje syntetyczne najlepiej chronią silniki pracujące w ekstremalnych warunkach oraz wysokich lub bardzo niskich temperaturach.

Zalety olejów półsyntetycznych:

• Lepsza ochrona i stabilność termiczna w porównaniu do olejów mineralnych
• Niższa cena niż w pełni syntetyczne oleje
• Dobre właściwości czyszczące, choć nie tak skuteczne jak w przypadku olejów syntetycznych

Półsyntetyki wciąż są popularnym rodzajem oleju, stosowanym w nieco starszych silnikach i takich, które są już nieco wyeksploatowane. Zwykle mają większą gęstość niż oleje syntetyczne, co sprawia, że nawet w razie występowania niewielkich nieszczelności, olej półsyntetyczny nie zachowa się tak agresywnie jak rzadszy syntetyk i nie wypłucze zanieczyszczeń i np. resztek uszczelnień, powiększając wycieki. Raczej stosuje się je w silnikach, które nie są narażone na bardzo duże obciążenia i nie oferują dużych osiągów. Półsyntetyki są wciąż często stosowane na przykład w przypadku niewysilonych silników skuterów i starszych motocykli.

3. Oleje mineralne:

Oleje mineralne to temat, który zasadniczo należy już bardziej do przeszłości, choć jeszcze 20-30 lat temu sytuacja miała się nieco inaczej. Teraz jednak kierowcy raczej odchodzą od olejów mineralnych na rzecz półsyntetyków i syntetyków. Dzieje się tak dlatego, że oleje mineralne oferują gorszą ochronę silnika, a w dobie wciąż rosnących osiągów tej ochrony potrzeba więcej. Trwałość oleju mineralne również jest mniejsza, przez co jego właściwości pogarszają się dużo szybciej niż w przypadku olejów produkowanych syntetycznie. Mineralne powstają w wyniku znacznie prostszego procesu rafinacji ropy naftowej. Proces produkcji jest mniej zaawansowany niż w przypadku olejów syntetycznych. Są one też mniej stabilne w wysokich temperaturach, ale i tańsze niż syntetyki.

Zalety olejów mineralnych:

• Niska cena, co czyni je ekonomicznym wyborem
• Dobre w przypadku starszych pojazdów o prostszej konstrukcji silnika
• Łatwo dostępne i kompatybilne z wieloma starszymi typami uszczelnień w silnikach

Wady olejów mineralnych:

• Szybka degradacja pod wpływem wysokich temperatur
• Gorsze właściwości smarne w porównaniu z olejami syntetycznymi i półsyntetycznymi
• Krótsze interwały wymiany

Oleje mineralne nadają się do zastosowania w starszych modelach motocykli i  samochodów z dużym przebiegiem, szczególnie w tych bez skomplikowanych systemów wtrysku paliwa (lub turbodoładowania). Dziś są stosowane na większą skalę jedynie w oldtimerach, maszynach rolniczych, budowlanych czy innych pojazdach użytkowych.

Różnice między olejami syntetycznymi, półsyntetycznymi i mineralnymi

Jaki olej do jakiego motocykla?

Jeśli jeździsz motocyklem o wyższych osiągach lub nowoczesnym skuterem wybierz olej syntetyczny. Zapewni on najwyższą ochronę, optymalną wydajność i dłuższą żywotność jednostki napędowej.

Jeśli jeździsz youngtimerem, nieco starszym motocyklem – jeszcze na gaźnikach, lub prostym skuterem o niewielkiej mocy i niskim wysileniu silnika możesz postawić na olej półsyntetyczny. Z łatwością poradzi sobie ze smarowanie silnika nawet z większym przebiegiem, zapewniając mu prawidłową ochronę i skuteczne smarowanie, bez większego ryzyka powstania wycieków.

Olej mineralny stosuj raczej tylko wtedy gdy jeździsz wiekowym motocyklem, z mało skomplikowanym silnikiem pozbawionym nowoczesnego systemu zasilania. Minerał jest też sugerowany w przypadku wyeksploatowanych silników z dużym przebiegiem – jest wtedy mniejsze ryzyko powstania rozszczelnień, czy wypłukania starych uszczelnień silnika, dzięki mniejszej zawartości detergentów. Pamiętaj jednak, że w przypadku oleju mineralnego musisz nastawić się na częstszą wymianę.

Co to jest współczynnik SAE. Lepkość oleju ma znaczenie

No dobrze, a co to jest klasa lepkości SAE i co to znaczy 10W40? Temat lepkości wydaje się być bardziej skomplikowany niż jest w rzeczywistości. Współczynnik SAE (ang. Society of Automotive Engineers) określa klasę lepkości oleju silnikowego. Informuje o tym, jak olej zachowuje się w różnych temperaturach – czy jest wystarczająco płynny podczas zimnego rozruchu, a jednocześnie na tyle lepki, by skutecznie smarować silnik w wysokich temperaturach.

 Każda klasa lepkości SAE składa się z dwóch elementów: 

 1. Pierwsza liczba i litera „W” (np. 5W) określa, jak olej zachowuje się w niskich temperaturach. Im niższa liczba przed „W”, tym niższe temperatury, w których olej zachowuje wysoką płynność i tym lepszy dla zimnego rozruchu silnika. Przy czym sama liczba nie oznacza konkretnej temperatury a raczej jej zakres.

 2. Druga liczba (np. 30, 40) opisuje lepkość oleju w wysokich temperaturach i określa czy olej nie ulega nadmiernemu rozrzedzeniu w wysokich temperaturach, co może spowodować mniejszą „trwałość” filmu olejowego. Wyższa liczba oznacza większą odporność oleju na rozrzedzenie w wysokiej temperaturze.

 Jak to działa w praktyce?

Oleje wielosezonowe, oznaczone np. jako 5W-30, dostosowują swoją lepkość do różnych temperatur dzięki zastosowaniu dodatków uszlachetniających. Dzięki temu olej działa skutecznie zarówno zimą, jak i latem. W Polsce ze względu na dość duży zakres występujących temperatur najpopularniejsze są właśnie oleje 5W30 (głównie w samochodach) i 10W40, oferujące dość dużą rozpiętość zastosowań. To właśnie ta druga wartość (10W40) jest bardzo popularna w zastosowaniu w motocyklach i skuterach. Co ciekawe ma to również związek z sezonowością użytkowania motocykli i skuterów – motocykle raczej nie jeżdżą w ekstremalnie niskich temperaturach, stąd wartość współczynnika SAE 10W – olej nie traci płynności do -25oC. Druga liczba określająca współczynnik lepkości w wysokich temperaturach, czyli temperaturach roboczych silnika – około 100oC.

Wyjaśnienie na przykładzie różnych klas SAE

1. Pierwsza liczba i litera „W” – niskie temperatury:

• Im niższa liczba przed „W”, tym lepsza płynność w niskich temperaturach. SAE 0W: Utrzymuje płynność nawet przy temperaturach bliskich -40°C. SAE 10W: Olej bardziej lepki w niskich temperaturach, działa optymalnie do około -25°C.

2. Druga liczba – wysokie temperatury:

• Druga liczba określa lepkość oleju w temperaturze roboczej silnika, czyli około 100°C. Im wyższy współczynnik, tym większa lepkość podczas pracy w temperaturze roboczej. Z kolei większa lepkość to skuteczniejsze smarowanie i lepsza ochrona elementów silnika (trwalszy, bo nierozrzedzony film olejowy).

Zastosowania:

Oleje o niższej lepkości zimowej (np. 0W, 5W) są lepsze dla regionów o bardzo niskich temperaturach. Ułatwiają zimny rozruch, chroniąc silnik od samego startu. Typowe oznaczenia: 0W-20, 5W-30.

Oleje o wyższej lepkości zimowej (np. 10W, 15W) stosowane są zwykle w umiarkowanych warunkach klimatycznych lub w starszych silnikach, gdzie większa lepkość zimowa jest akceptowalna. Typowe oznaczenia: 10W-40, 15W-50.

Oleje o wyższej lepkości roboczej (np. 40, 50) stosowane są w silnikach starszych, mocno eksploatowanych, a także w samochodach sportowych i terenowych, aby zapewnić lepsze smarowanie w warunkach wysokich obciążeń. Typowe oznaczenia: 5W-40, 10W-50.

Jaki olej wybrać do motocykla?

Zasadniczo wybierając olej do motocykla powinniśmy się sugerować do zaleceń producenta. Najpopularniejszym wyborem jest olej 10W40 (tak jak wyjaśnialiśmy powyżej), zdarzają się też 10W50 i 5W30, a nawet 20W50 – w zależności od rodzaju i przeznaczenia motocykla. W przypadku nowszych motocykli będzie to olej syntetyczny, a jeśli chodzi o motocykle kilkunastoletnie, częstym wyborem jest półsyntetyk.

Olej mineralny to rzadkość i znajdzie zastosowanie raczej tylko w motocyklach zabytkowych lub mocno wyeksploatowanych – takich, do których olej mineralny jest jedynym rozsądnym wyborem.

Warto pamiętać, że w motocyklach nie powinno się stosować olejów silnikowych przeznaczonych do samochodów. Olej w motocyklu ma więcej zadań niż ten w samochodzie, bowiem odpowiada też za smarowanie skrzyni biegów i sprzęgła (jeśli nie jest tzw. suchym sprzęgłem), więc musi być do tego przeznaczony. W przypadku samochodów olej silnikowy odpowiada jedynie za smarowanie silnika – skrzynia biegów korzysta z osobnego oleju do przekładni.

Jaki olej do skutera?

W przypadku skuterów sytuacja wygląda podobnie, jednak często decydująca jest tu pojemność i typ silnika. Warto pamiętać, że wśród skuterów wciąż popularnym rozwiązaniem są silniki 2T (w motocyklach jedynie cross/enduro/oldtimery). Jeśli mamy do czynienia z silnikiem dwusuwowym, np. z dozownikiem oleju rozwiązanie jest proste, a jedyne o czym powinniśmy pamiętać to regularne dolewanie oleju do zbiornika dozownika. Polecanym do silników 2T olejem jest półsyntetyczny Motul 510 2T lub Ipone Scoot City 2T (uwaga o zapachu truskawkowym!). Spełniają one normy API TC i JASO FC przeznaczone dla olejów do dwusuwów, przez co zapewniają dobrą ochronę, są ekologiczne i lepiej dbają o stan naszego silnika 2T.

Warto pamiętać, że dwusuwowe skutery zwykle wymagają też zastosowania oleju przekładniowego do smarowania układu przeniesienia napędu o znacznie wyższej lepkości niż w przypadku zwykłych olejów (np. Motul Gear Competition 75W-140). Olej silnikowy 2T mieszany z paliwem przez dozownik nie spełnia tego zadania.

W przypadku skuterów czterosuwowych wiele zależy od pojemności i wysilenia skutera. W skuterach o małej pojemności – 50-80 cm3 często zaleca się olej mineralny ze względu na prostotę konstrukcji i niewielkie wysilenie, do silników o pojemności nieprzekraczającej 250 cm3 częstą sugestią jest olej półsyntetyczny, a w maxi-skuterach o większej pojemności i bardziej wyśrubowanych osiągach (często dwucylindrowych silnikach), stosuje się raczej olej w pełni syntetyczny. Najczęściej polecany jest olej o lepkości 10W40 taki jak Motul Scooter Expert 4T lub Motorex Scooter 10W40 dedykowany do skuterów.

SAE to nie wszystko – nowoczesne oleje i innowacyjne technologie

Współczesne oleje są bowiem wynikiem zaawansowanych badań chemicznych i fizycznych. Efektem tych badań jest stosowanie nowych technologii w produkcji oleju takich jak Estry, poliolefiny, technologia Low SAPS, czy modyfikatorów tarcia, a nawet nanotechnologii. To jednak temat na zupełnie inną historię.

Źródło zdjęć: www.freepik.com